Περιγραφή των σεναρίων των διδασκαλιών

Οι τέσσερις περιπτώσεις διδασκαλίας μέσω τηλεδιάσκεψης παρουσιάζουν διαφορές μεταξύ τους ως προς το σπουδαστικό κοινό στο οποίο απευθύνονταν καθώς και το σενάριο τηλεδιάσκεψης. Τα σενάρια που εφαρμόστηκαν ήταν επίσης διαφορετικά καθώς στις τρεις πρώτες περιπτώσεις οι διδάσκοντες παρουσίασαν ταυτόχρονα το θέμα τους σε φοιτητές που βρίσκονταν και στις τρεις αίθουσες της εικονικής τάξης: την αρχική αίθουσα (στην οποία βρισκόταν ο διδάσκων) καθώς και σε δύο απομακρυσμένες αίθουσες (σύνδεση point to multi-point), ενώ στην 4η περίπτωση έχουμε τον διδάσκοντα να είναι μόνος του στην αρχική αίθουσα και να απευθύνεται προς τους φοιτητές που βρίσκονται όλοι σε μια απομακρυσμένη αίθουσα (σύνδεση point to point).

Αναλυτικότερα, η 1η περίπτωση αφορούσε σε δύο μαθήματα που πραγματοποιήθηκαν μεταξύ και των τριών αιθουσών της εικονικής τάξης του διαπανεπιστημιακού δικτύου υψηλών ταχυτήτων (Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο - Οικονομικό Πανεπιστήμιο - Τμήμα Πληροφορικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών). Τα μαθήματα απευθύνονταν σε 48 προπτυχιακούς φοιτητές του τμήματος Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών οι οποίοι βρίσκονταν και στις τρεις προαναφερόμενες αίθουσες. Αρχικής αίθουσα ήταν οι αίθουσα του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών από όπου ο κ. Πανηγυράκης παρέδωσε μαθήματα ταυτόχρονα, τόσο στους φοιτητές που βρίσκονταν στην ίδια αίθουσα, όσο και στις δύο άλλες απομακρυσμένες αίθουσες (ΕΜΠ και ΕΚΠΑ).

Η 2η περίπτωση αφορούσε ένα μάθημα για 53 μεταπτυχιακούς φοιτητές των κατευθύνσεων 'Εφαρμοσμένης Παιδαγωγικής' και 'Πληροφορικής στην Εκπαίδευση' του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών του Παιδαγωγικού Τμήματος Δ.Ε. του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το εκπαιδευτικό σενάριο που εφαρμόστηκε και σε αυτή την περίπτωση προέβλεπε την διδασκαλία σε φοιτητές που βρίσκονται και στις τρεις αίθουσες της εικονικής τάξης. Αρχική αίθουσα ήταν η αίθουσα του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών απ' όπου ο καθηγητής κ. Ματθαίου παρέδωσε το μάθημα του, τόσο σε φοιτητές που βρίσκονταν στην ίδια αίθουσα, όσο και σε φοιτητές που βρίσκονταν στις άλλες δύο απομακρυσμένες αίθουσες (ΕΜΠ - ΟΠΑ).

Η 3η περίπτωση αφορούσε σε δύο διδασκαλίες τις οποίες παρακολούθησαν 21 μεταπτυχιακοί φοιτητές που βρίσκονταν και στις τρεις αίθουσες της εικονικής τάξης. Στην αίθουσα του ΕΜΠ βρίσκονταν οι μεταπτυχιακοί φοιτητές του τμήματος Ηλεκτρολόγων του ΕΜΠ, στην αίθουσα του ΟΠΑ βρίσκονταν οι μεταπτυχιακοί φοιτητές του τμήματος πληροφορικής του ΟΠΑ και στην αίθουσα του ΕΚΠΑ βρίσκονταν οι μεταπτυχιακοί φοιτητές το αντίστοιχου τμήματος πληροφορικής. Αρχική αίθουσα ήταν η αίθουσα του ΕΜΠ από όπου ο καθηγητής κ. Σκορδαλάκης μαζί με τους συνεργάτες του κ. Αυγερίου και κ. Παπασαλούρο ανέπτυξαν το θέμα "Αντικειμενοστρεφείς μεθοδολογίες ανάπτυξης λογισμικού - Εισαγωγή στη γλώσσα μοντελοποίησης UML".

Σε ότι αφορά στην 4η περίπτωση, οι διδασκαλίες πραγματοποιήθηκαν τον Ιούνιο του 2001 και τις παρακολούθησαν 14 μεταπτυχιακοί φοιτητές του τμήματος 'Ψηφιακών Μορφών Τέχνης' της Ανώτερης Σχολής Καλών Τεχνών. Για την διεξαγωγή αυτών των διδασκαλιών συνδέθηκαν δύο από τις τρεις αίθουσες του διαπανεπιστημιακού δικτύου υψηλών ταχυτήτων: Η αίθουσα του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου απετέλεσε την αρχική αίθουσα όπου βρίσκονταν οι διδάσκοντες κ. Καρατζόγλου και κ. Πανσελίνου, και η αίθουσα του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών όπου βρίσκονταν οι μεταπτυχιακοί την απομακρυσμένη αίθουσα.

Μεθοδολογία

Tα εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για τη συλλογή του ερευνητικού υλικού ήταν:

	Το ερωτηματολόγιο το οποίο δόθηκε στους φοιτητές μετά τη λήξη κάθε τηλεδιάσκεψης. Αποτελείτο από ερωτήσεις κλειστού και ανοικτού τύπου και αποσκοπούσε στη συλλογή πληροφοριών για το προφίλ των φοιτητών, και τις απόψεις τους οι οποίες αναφέρονταν στην αξιολόγηση τόσο της διδακτικής / μαθησιακής διαδικασίας όσο και των παραμέτρων του τεχνολογικού περιβάλλοντος.
	Το φύλλο παρατήρησης το οποίο συμπληρώθηκε από τον ερευνητή στο πεδίο της έρευνας. Η συμμετοχική παρατήρηση είχε σκοπό την ακριβή και λεπτομερή περιγραφή και ανάλυση των συμβάντων στο πλαίσιο το οποίο έγιναν.
	Η βιντεοσκόπηση της διδασκαλίας με στόχο την λεπτομερέστερη ανάλυση των στοιχείων που είχαν ερευνητικό ενδιαφέρον καθώς και την ανετότερη επεξεργασία στοιχείων που εντοπίστηκαν από τον ερευνητή κατά αλλά και μετά το πέρας της διαδικασίας και που δεν είχαν προβλεφθεί στο φύλλο παρατήρησης.
	Η ημι-δομημένη συνέντευξη κατά την οποία οι διδάσκοντες είχαν την ευκαιρία να καταθέσουν τις προσωπικές τους απόψεις για τον τρόπο που βίωσαν το συγκεκριμένο γεγονός.

Η επεξεργασία των δεδομένων στηρίχθηκε σε κριτήρια περιγραφικής στατιστικής ανάλυσης (Mean, Mode, Median, Variance, Skewness, Kurtosis) για τις μονομεταβλητές κατανομές, ενώ για την διερεύνηση των αλληλεπιδράσεων χρησιμοποιήθηκαν διαδικασίες απαραμετρικής ανάλυσης και πιο συγκεκριμένα η διαδικασία Crosstabs και το στατιστικό κριτήριο Chi-squared (x²).

Συμπεράσματα

Το υλικό που έχει συγκεντρωθεί έως τώρα δεν μας επιτρέπει να εξάγουμε ασφαλή συμπεράσματα για την αποτελεσματικότητα της εκπαιδευτικής τηλεδιάσκεψης. Όμως, μια πρώτη ανάλυση των μέχρι τώρα δεδομένων δείχνει ότι οι φοιτητές εμφανίζονται στην πλειοψηφία τους ικανοποιημένοι από την παρακολούθηση της διδασκαλίας στο περιβάλλον της τηλεδιάσκεψης. Οι φοιτητές διατύπωσαν θετική άποψη για τον τρόπο οργάνωσης και διεξαγωγής των διδακτικών δραστηριοτήτων, το επίπεδο επικοινωνίας/ αλληλεπίδρασης με τον διδάσκοντα και τα χαρακτηριστικά του χρησιμοποιούμενου εποπτικού υλικού, την παρουσία του εισηγητή, το ρόλο του συντονιστή της απομακρυσμένης αίθουσας, καθώς και το περιβάλλον της μάθησης (οργάνωση χώρου, αξιοπιστία συστήματος, σκηνοθεσία και τεχνική υποστήριξη). Τεχνικές που τους βοήθησαν κατά την παρακολούθηση ήταν η χρήση ευέλικτων διδακτικών σχημάτων και τεχνικών όπως οι συχνές ερωτήσεις του διδάσκοντα για παροχή ανατροφοδότησης και ελέγχου της μαθησιακής διαδικασίας, η συνεχής παρώθηση των φοιτητών για συμμετοχή και για υποβολή ερωτήσεων ή τοποθετήσεων, η αμεσότητα στο διάλογο και οι σύντομες τοποθετήσεις από τους ομιλούντες, η χρήση ποικιλίας οπτικο-ακουστικών ερεθισμάτων και εποπτικού υλικού αλλά και οι παρεμβάσεις του συντονιστή. Επίσης, οι φοιτητές δεν εμφανίζονται ικανοποιημένοι από χαρακτηριστικά του επικοινωνιακού συστήματος όπως είναι η ποιότητα του ήχου και ο συγχρονισμός εικόνας και ήχου.

Η διερεύνηση των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των παραγόντων που συγκροτούν το διδακτικο-μαθησιακό πλαίσιο και καθορίζουν την αποτελεσματικότητα της διδακτικής διαδικασίας στο περιβάλλον της τηλεδιάσκεψης αλλά και ο βαθμός στον οποίο τα τεχνικά χαρακτηριστικά του επικοινωνιακού συστήματος και της σκηνοθεσίας επηρέασαν τους φοιτητές κατά την παρακολούθηση της διδασκαλίας, απαιτούν βαθύτερη στατιστική ανάλυση η οποία, στο στάδιο που βρίσκεται η ερευνητική διαδικασία, δεν μπορεί να δώσει ασφαλή συμπεράσματα σε επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας.

Όπως προκύπτει από τα δεδομένα που συλλέχθηκαν κατά την παρατήρηση αλλά και από την ποιοτική ανάλυση των απαντήσεων των φοιτητών στις ανοικτές ερωτήσεις του ερωτηματολογίου, η διαμεσολάβηση των τεχνολογικών μέσων επικοινωνίας επηρέασαν το ενδιαφέρον, την προσοχή και τη συμμετοχή του κοινού της απομακρυσμένης τάξης. Κατά τη διάρκεια της ερευνητικής διαδικασίας, μελετήσαμε κατ' αρχήν τη διακύμανση της προσοχής των φοιτητών προσπαθώντας να προσδιορίσουμε τους παράγοντες που την επηρεάζουν στο περιβάλλον της τηλεδιάσκεψης.

Για να διαπιστωθεί η ένταση της προσοχής των φοιτητών παρατηρήθηκαν οι αντιδράσεις τους οι οποίες κατηγοριοποιήθηκαν ως εξής:

α) Έντονη προσοχή (έντονη προσήλωση - διερευνητικό βλέμμα προς τον διδάσκοντα
β) Υποτονική παρακολούθηση (κουρασμένο βλέμμα, έλλειψη αντιδράσεων)
γ) Βλέμμα στραμμένο αλλού και όχι στην οθόνη προβολής και τον διδάσκοντα
δ) Νευρική κινητικότητα (κίνηση δεξιά-αριστερά στην καρέκλα)
ε) συζήτηση με τον διπλανό τους
ε) Αποχώρηση για κάποιο χρονικό διάστημα από την τάξη.

Παρατηρώντας προσεκτικά τις αντιδράσεις των φοιτητών διαπιστώσαμε ότι η προσοχής τους μειώθηκε:

	Μετά από τις διακοπές στη σύνδεση μεταξύ των αιθουσών της "εικονικής τάξης" λόγω τεχνικών προβλημάτων
	Όταν η εικόνα στην οθόνη προβολής δεν ήταν ικανοποιητική.
	Όταν στην οθόνη δεν εμφανιζόταν ικανοποιητικά το εποπτικό υλικό είτε λόγω τεχνικών προβλημάτων (διακοπή ροής εικόνας) είτε λόγω κακής ποιότητας του υλικού (δυσδιάκριτα κείμενα, κακός συνδυασμός χρωμάτων των προβαλλόμενων εικόνων)

Αντίθετα, παρατηρήσαμε ότι αυξήθηκε η ένταση της προσοχής των φοιτητών μετά από συμβάντα όπως:

	Η υποβολή ερωτήσεων από τον διδάσκοντα προς τους φοιτητές αλλά και κατά την διάρκεια της απάντησης τους από τους φοιτητές.
	Οι παρεμβάσεις του συντονιστή κατά τη διάρκεια της διάλεξης για την παροχή διευκρινήσεων και πιο εξειδικευμένων πληροφοριών.
	Όταν προβαλλόταν εποπτικό υλικό που χαρακτηριζόταν από εφέ κίνησης ή απαιτούσε την κίνηση - πρωτοτυπία του διδάσκοντα (γραφή σε διαφάνειες κατά τη διάρκεια της προσοχής).
	Κατά την έναρξη της συζήτησης και την αρχική εναλλαγή ερωτήσεων - απαντήσεων κατά τη συζήτηση.

Στις ανοικτές ερωτήσεις οι φοιτητές υποστήριξαν ότι η προσοχή τους διασπάται πιο εύκολα στο περιβάλλον της τηλεδιάσκεψης από ότι σε μια συμβατική διδασκαλία λόγω της έλλειψης προσωπικής οικειότητας με τον διδάσκοντα αλλά και τη γρήγορη κόπωσή τους από συνεχή προσήλωση των ματιών στην ψηφιακή οθόνη.

Σε γενικές γραμμές μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η διαμεσολάβηση των ψηφιακών μέσων κατά τη διδακτική διαδικασία δημιουργούν ιδιαιτερότητες και απαιτούν τη χρησιμοποίηση ευέλικτων διδακτικών σχημάτων και τεχνικών όπως είναι οι συχνές ερωτήσεις του διδάσκοντα για παροχή ανατροφοδότησης και ελέγχου της μαθησιακής διαδικασίας, η συνεχής παρώθηση των φοιτητών για συμμετοχή, οι παρεμβάσεις του συντονιστή, η υποβολή ερωτήσεων ή τοποθετήσεων, η αμεσότητα στο διάλογο και σύντομες τοποθετήσεις από τους ομιλούντες και η χρήση ποικιλίας οπτικο-ακουστικών ερεθισμάτων και ποικιλίας εποπτικού υλικού. Οι τεχνικές αυτές συμβάλλουν στην αύξηση της προσοχής των διδασκομένων κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας και ενισχύουν την ενεργό εμπλοκή τους στην μαθησιακή διαδικασία ώστε να διατηρείται ζωντανό τον ενδιαφέρον των φοιτητών κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας.

Εν κατακλείδι, θα πρέπει να τονίσουμε ότι η διαδικασία εκπαιδευτικής αποτίμησης της "εικονικής τάξης" διατηρούν τον πιλοτικό τους χαρακτήρα. Τα πρώτα συμπεράσματα που εξάγονται από την εμπειρική εφαρμογή εμφανίζονται ενθαρρυντικά όσον αφορά την αξιοπιστία και την εγκυρότητά τους, υπό την έννοια ότι φαίνεται να συμφωνούν με τη διεθνή βιβλιογραφία / έρευνα, ενώ αποκαλύπτουν ενδιαφέρουσες ιδιαιτερότητες που σχετίζονται με τα δεδομένα της ελληνικής πραγματικότητας.